0
ORANG MINANG MEMPUNYAI GELAR
Posted by G2 FLASHER
on
09.43
KETEK BANAMO GADANG BAGALA
Kenapa orang Minang bagala? Masalah "gala" nan dipikua umumnya laki-laki di minang, sasuai jo pepatah urang tuo, ketek banamo - gadang bagala, bagi ambo iyo masih misteri gadang. Banyak bangso-bangso lain nan mambari gala khusus kapado urang-urang penting di kaumnyo, tapi biasonyo tampak alasan nan logis dalam pambarian gala tu, misalnyo karanonyo bangsawan, dipanggia Pangeran Anu, atau Sultan Fulan, atau Kiyai, atau Daeng dll. Tapi di awak di Minangkabau, gala tu dibagi-bagi baitu sajo sacaro marato ka tiok laki2 nan lah gadang tanpa maliek kecocokan dan kondisi sabananyo pado diri urang nan mamakainyo.
Tantu awak akan mangatokan gala tu warisan nan diturunkan dari mamak ka kamanakan. Di mamak tu tantu dapek dari mamaknyo pulo. Masalahnyo lai kinitu, apokoh mamak nan partamu mamakai gala tertentu memang mamakai gala tu karano jabatannyo? Kalau jabatan, mako dari gala seperti Maharajo, Bandaharo dan Temengguang dsb. jadi tapikie adokoh pangaruah dari kerajaan2 Hindu/Jawa dahulunyo? Tampaknyo indak ado indikasi sangenek alah juo bahaso awak maraso atau mangakui gala tu dari Jawa. Jadi, apokoh mungkin pernah ado di Minangkabau dahulu suatu sistem pemerintahan nan mirip Hindu/Jawa, tapi bukan berasal (atau hasil pengeruh kuat) dari Jawa, melaikan tumbuh dan berkembang sendiri di tanah Minang?
Kini mengenai pola penyebarannyo. Tadi megenai asal usul.
Penyebarannyo tampaknyo maikuti pola migarasi suku, dari nagari asal Pariangan di Tanah Datar, ke Luhak nan Tigo, dan akhirnyo ado ju ka Rantau nan Tujuah Jurai. Satiok suku mangatahui dari ma asal datangnyo, kama nyo babalahan, dan biasonyo gala pusako nan dipakai adolah gala nan dipakai di nagari asal juo. Tapi kalau mancaliak keadaan penyebaran gala pado maso kini, indak bisa awak manamukan suato pola penugasan pejabat pemerintahan dahulunyo di nagari-nagari tertentu. Misalnyo, kalu panghulu di kaum ambo bagala Dt.Makhudum di Pandai Sikek, indak bisa dikatokan secaro mayakinkan bahaso ambo keturunan seorang pejabat tinggi bidang keagamaan yang diutus oleh Makhudum dari Sumaniak ka Pandai Sikek katiko Islam baru masuak. Atau kalau Pangulu ambo Dt. Bandaharo Sati, apokoh ambo keturunan salah seorang Pejabat Keuangan di Pandai Sikek ketiko adat Nagari mulai disusun? Kemungkinan juo beliau itu hanya kebetulan seorang Bandaharo (atau keturunannya) nan pindah dari nagari lain dan katiko sampai di Pandai Sikek bekerja sebagai petani? Semuayo hipotesis sajo, dan indak ado keinginan ataupun urgensinyo masyarakat minang kini mempermasalahkan hal iko. Gala-gala tu dipikua sajo dengan senang hati.
Dikecualikan dari hal diateh adolah pembedaan pangka gala tu, Datuk, Sutan, Katik, dll nan memang biasonyo masih disasuaikan jo jabatan nan besangkutan dalam adat. Nan alah lari adolah sambungannyo, Bandaharo, Palimo, Tumanggung dst. Iko tampaknyo harus dicari polanyo dan direkonstruksi baliak.
Salah satu nan mulai menarik peratian ambo, dari mambaco buku-buku tambo nan ado, tampak satu pola yaitu bahaso gala Dt.Bandaro (Bandaharo) dengan babarapo modifier adolah gala nan salalu dipakai urang nan mamacik jabatan puncak di suatu nagari gadang. Kito bisa baco bahaso Pucuak Koto Piliang adolah Dt. Bandaro Putih di Sungai Tarab. Pucuak suku Bodi Caniago adolah Dt. Bandaro Kuniang di Limo Kaum. Itu duo lareh utamo di Minangkabau. Lareh katigo di Nagari Asal Pariangan, Lareh nan Panjang dipimpin Dt. Bandaro Kayo.
Itu di Luak nan Tuo. Di Luak nan Tangah, Agam. Kito baco bahaso Koto Piliang dipimpin oleh seorang Dt. Bandaro juo, yaitu Dt.Bandaro Panjang di Biaro, nagari nan tatuo di luak Agam. Adapun Lareh Bodi Caniago dipimpin Dt.Bandaro di Baso. Iko hanyo bisa dipahami dalam konteks panghulu sebagai pimpinan di nagari, bukan hanyo sebagai kepala suku atau kaum.
Hanyo sampai di situ nan tasuo dalam buku. Kalau diadokan penelitian di lapangan kini ko mungkin bisa diuji, apokoh di tiok-tiok nagari, selalu ado Dt.Bandaharo nan menduduki jabatan pucuak?
UNDANG-UNDANG DI MINANGKABAU
Minangkabau tardiri dari Luhak dan Rantau.
Luhak nan Tigo yaitu Luhak Tanah Data, Luhak Agam dan Luhak Limopuluah.
Luhak Tanah Data
• Pariangan Padangpanjang
• Limokaum Duobaleh Koto
• Sungaitarab Salapan Batua
• Tanjuang nan Tigo
• Lubuak nan Tigo
• Langgam nan Tujuah
• Lintau Sambilan Koto
• Batipuah Sapuluah Koto
• Talawi Tigo Tumpuak
• Kubuang Tigobaleh
• Alam Surambi Sungaipagu
• Sapuluah Koto di Ateh
• Nilam Payuang Sakaki
Luhak Agam
• Ampek-Ampek Angkek
• Lawang nan Tigo Balai
• Nagari sakaliliang Danau Maninjau
• Luhak Limopuluah Koto
• Luhak
• Ranah
• Lareh
• Sandi
• Hulu
Jadi itulah "kecamatan-kecamatan" model saisuak.
Parincian nagari-nagari di tiok Luhak saroman iko:
Luhak Tanah Data
•
o Pariangan Padangpanjang
Pariangan, Padangpanjang, Sungaijambu, Lubuak Atan, Guguak, Sikaladi, Sialahan, Koto Tuo, Batu Basa, Sumabua, Balimbiang, Simawang.
o Limokaum Duobaleh Koto
Sambilan Koto di dalam
Tabek Boto, Saloganda, Baringin, Koto Baranjak, Lantai Batu, Bukik Gombak, Sungai Ameh, Tanjuang Barulak, Rajo Dani
Duobaleh Koto di lua
Ngungun, Panti, Cubadak, Sipanjang, Pabalutan, Sawah Jauah, Padang Magek, Labuah, Palambahan, Sawah Tangah, Rambatan
o Sungaitarab Salapan Batua
Sungaitarab, Koto Tuo, Pasia Laweh, Koto Panjang, Selo, Sumaniak, Patia, Situmbuak, Gurun, Ampalu, Sijangek, Kumango, Rao-rao, Padang Laweh, Talang Tangah, Talang Dusun, Koto Baru, Salimpauang, Supayang, Mandahiliang, Tabek Patah, Tanjuang Alam, Tungka, Barulak
o Tanjuang nan Tigo
Tanjuang Alam, Tanjuang Sungayang, Tanjuang Barulak
o Lubuak nan Tigo
Lubuak Sikarah, Lubuak Simauang, Lubuak Sipunai
o Langgam nan Tujuah
Labuatan, Sungai Jambu, Batipuah, Tanjuang Balik, Sulik Aia, Singkarak, Saniang Baka, Silungkakng, Padang Sibusuak, Sumaniak, Saruaso
o Lintau Sambilan Koto
Batu Bulek, Balai Tongah, Tanjuang Bonai, Tapi Selo, Lubuak Jantan, Buo, Pangian, Taluak Tigo Jangko
o Batipuah Sapuluah Koto
Sumpu, Malalo, Pitalah, Tanjuang Barulak, Jaho, Tambangan, Pandai Sikek, Koto Laweh, Gunuang, Paninjauan.
o Talawi Tigo Tumpuak
Talawi, Kolok, Sijantang, Kubang, Sawah Lunto
o Kubuang Tigobaleh disabuik juo Tanah Data nan di Ilia:
Kubuang, Solok, Salayo, Kinari, Muaro Paneh, Cupak, Gantuang Ciri, Guguak, Sungai Lasi, Taruang-taruang, Tigo Baleh, Koto Baru
o Alam Surambi Sungaipagu
Sariak Alam Tigo, Talang Babungo, Tanjuang Lolo, Surian, Pasia Talang, Muaro Labuah, Koto Baru, Tanjuang Gadang, Lubuak Malako, Bidar Alam, Abai Sangie, Sungai Kunik
o Sapuluah Koto di Ateh
Singkarak, Saniang Baka, Sumani, Koto Sani, Panyinggahan, Kacang, Tanjuang Balik, Sulik Aia, Aripan, Bukik Kanduang.
o Nilam Payuang Sakaki
Sisrukam, Supayang, Koto Anau, Bukik Sileh, Panyangkalan, Air Tumbuak, Alahan Panjang, Sungai Nanam, Salimpat, Air Dingin.
Luhak Agam
• Ampek-Ampek Angkek
Papindahan panduduak ka Agam nan tajadi dalam ampek angakatan itu, disabuik ampek-ampek angkek:
Angkatan Paratamu mambuek nagari
1. Biaro
2. Balaigurah
3. Lambah
4. Panampuang
Angkatan Kaduo mandirikan nagari
1. Canduang
2. Kotolaweh
3. Kurai,
4. Banuhampu
Angkatan Katigo mandirikan nagari
1. Sianok
2. Koto Gadang
3. Guguak
4. Tabek Sarajo
dan Angkatan Kaampek mambangun pamukiman nagari
1. Sariak
2. Sungaipua
3. Batagak
4. Batu Palano
Jadi nampak ampek angkek masiang-masiang ampek nagari, sahinggo disabuik Ampek-ampek Angkek. Ruponyo kudian disingkek sajo manjadi Ampek Angkek.
• Lawang nan Tigo Balai
o Matua Palembayan, Malalak, Sungai Landie
• Nagari sakaliliang Danau Maninjau
o Maninjau, Sungai Batang, Sigiran, Tanjuang Sani, Bayua, Koto Kaciak, Koto Gadang, Koto Mlintang, Paninjauan, Batu Kambang, Lubuak Basuang, Manggopoh
Luhak Limopuluah Koto
•
o Luhak di Air Tabik Minyak Salabu
Suayan, Sungai Balatiak, Sariak Laweh, Tambun Ijuak, Batuhampa, Koto Tangah, Babai, Durian Gadang, Aia Tabik, Sungai Kamuyang, Situjuah, Limbukan, Padang Karambia, Sicincin, Aua Kuniang, Tiaka Payobasuang, Mungo, Andaleh, Taram, Bukik Limbuku, Batu Balang, Koto Nan Ampek, Koto Nan Gadang
o Ranah di Talago Gantiang
Gantiang, Koto Laweh, Suliki, Sungai Rimbang, Guguak, Tiaka Balai Mansiro, Talago, Balai Talang, Kubang, Taeh, Simalanggang, Piobang, Sungai Baringi, Gurun, Lubuak Batingkok, Tarantang, Sarilamak, Harau, Solok Bio-bio, Padang Laweh
o Lareh di Sitanang Muaro Lakin
Gaduik, Tabiang Tinggi, Sitanang, Muaro Lakin, Halaban, Ampalu, Surau, Labuah Gunuang
o Sandi di Payo Kumbuah
Koto Nan Gadang, Koto Nan Ampek
o Hulu di Situjuah Bandanyo Dalam
Padang Laweh, Sungai Patai, Suliki, Gunuang Sago, Labuah Gunuang, Balai Koto Tinggi
NANGKODO SATI (Habib Fitrah T.M)
Posting Komentar